Mộ đom đóm – Grave of the Fireflies là bộ phim hoạt hình Nhật Bản của hãng phim hoạt hình Ghibli được phát hành năm 1988 do đạo diễn Takahata Isao chỉ đạo đồng viết kịch bản phim. Nội dung phim dựa theo cuốn tiểu thuyết cùng tên của Nosaka Akiyuki vốn được tác giả viết dưới dạng bán tự truyện như là lời xin lỗi với em gái của chính tác giả. Giống như những tác phẩm khách của hãng Ghibli, bộ phim được đánh giá cao cả về giá trị nghệ thuật lẫn hình ảnh, âm nhạc.
Một trong các nhà phê bình phim đã coi Mộ Đom Đóm là một trong những bộ phim phản chiến có sức nặng nhất từng được thực hiện. Nhà nghiên cứu lịch sử hoạt hình Ernest Rister đã so sánh bộ phim này với các tác phẩm khác của đạo diễn Steven Spielberg và nói thêm “đây là bộ phim hoạt hình nhân văn nhất mà tôi từng được xem”. Tuy nhiên với người Nhật thì đây giống như một câu chuyện ngụ ngôn về lòng tự trọng hơn là về tinh thần phản chiến.
Nội dung phim mộ đom đóm
Phim được đặt trong bối cảnh giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ 2 tại Nhật Bản, với câu chuyện chua xót nhưng đầy cảm động về tình anh em của hai đứa trẻ mồ côi, hai anh em đã mất mẹ sau cuộc thả bom dữ dội của không quân mỹ vào thành phố Kobe, trong khi cha của hai đứa cũng mất sau đó trong trận chiến của Hải quân đế quốc Nhật Bản.
Người anh trai tên là Seita và cô em gái tên là Setsuko, cả hai phải vật lộn để tồn tại giữa một bên là nạn đói hoành hành và một bên là sự vô tâm, thờ ơ của những người xung quanh, trong đó có cả những người thân và cụ thể là người dì ích kỷ, khó chịu của 2 đứa trẻ, người vẫn luôn phàn nàn rằng hai đứa trẻ không làm gì nhưng vẫn được ăn đầy đủ dù thực phẩm ngày càng khan hiếm.
Sau khoảng thời gian ở nhà gì, 2 anh em phải sống trong sự mắng chửi và phân biệt đối xử, bị gò bó và tù túng, cậu bé Seita phải đối diện với lựa chọn là ở lại với người ích kỷ, làm việc và đối diện với hiện thực tàn khốc, hai là chạy trốn để được tự do dù sẽ rất khó khăn, thiếu thốn nhưng cả hai anh em sẽ được thoải mái làm những điều mình thích.
Sau cùng, cả hai anh em quyết định rời khỏi nhà của người gì, sau đó chuyển tới một căn hầm trú bom đã bị bỏ hoang. Sự thiếu thốn lương thực đã buộc Seita phải ăn cắp đồ, thức ăn nhưng đã bị bắt lại và bị đánh đập dã man. Setsuko bị ốm nặng, Seita vội vàng đưa em đến bệnh viện, bác sĩ thông báo với cậu rằng cô bé bị thiếu dinh dưỡng trầm trọng. Trong sự lo lắng tột độ, cậu đã vội vàng tới ngân hàng để rút toàn bộ số tiền còn lại trong tài khoản ngân hàng của mẹ để mua thức ăn.
Tuy nhiên, sau khi rời ngân hàng, Seita rất sốc và tuyệt vọng khi nghe tin Nhật Bản đã đầu hàng vô điều kiện quân Đồng Minh, và ba cậu cũng đã tử nạn sau một cuộc công kích trên biển. Cậu quay về nhà với rất nhiều thức ăn, nhưng Setsuko đã không qua khỏi. Seita hỏa táng thi hài của cô bé, bỏ vào hộp kẹo trái cây và mang nó đi cùng với bức ảnh của cha mình, cho đến khi cậu qua đời tại nhà ga Sannomiya.
Bộ phim kết thúc với cảnh Seita và Setsuko ngồi bên nhau vui vẻ với những con đom đóm xung quanh, và họ nhìn xuống thành phố Kobe đang phát triển trở lại sau chiến tranh với khung cảnh thanh bình và đèn đóm sáng rực.
Ý nghĩa của bộ phim
Kịch bản phim dựa theo cuốn tiểu thuyết dưới dạng bán tự truyện cùng tên của tác giả Nosaka Akiyuki, ông đã mất đi một người em gái vì thiếu ăn vào giai đoạn chiến tranh năm 1945 ở Nhật Bản. Tác giả luôn cho rằng mình phải chịu trách nhiệm về cái chết đó và ông viết cuốn tiểu thuyết như để đền bù cho em gái mình và cũng để giúp ông chấp nhận bi kịch của quá khứ.
Bộ phim chứa đựng rất nhiều mảnh ghép và hình ảnh mô tả một cách chân thực và xúc động những hậu quả khủng khiếp của chiến tranh đối với xã hội cũng như từng cá nhân bị ảnh hưởng bởi hậu quả của chiến tranh. Bộ phim cũng cung cấp cho người xem một cái nhìn từ bên trong về văn hóa Nhật Bản khi tập trung vào miêu tả bi kịch của con người bởi chiến tranh hơn là ca ngợi những hành động anh hùng.
Một cách nhìn khác về Mộ Đom Đóm cho rằng bộ phim miêu tả sự nguy hiểm khi con người quá đề cao lòng tự trọng của mình cao hơn lý trí. Cách hiểu đặc biệt này được chính đạo diễn Takahata đề cập tới trong cuộc phỏng vấn ông cho lần phát hành DVD của bộ phim năm 2002. Ông đã tỏ vẻ ngạc nhiên vì sự cảm thông của khán giả với Seita thay vì nhận ra rằng hành động nông nổi của cậu đã dẫn đến cái chết của em gái. Nhân vật thể hiện hình ảnh của nhà văn Nosaka, cậu bé Seita phải đối diện với lựa chọn và quyết định, đó là đi hoặc ở lại với người gì ích kỷ. Cuối cùng cậu đã chọn lòng kiêu hãnh thay vì lý trí và số phận của cậu và em gái chính là kết quả của sự lựa chọn đó.
Khái quát hơn, vì những vết thương của Seita là do cậu gây nên, và điều này cũng dẫn tới cái chết của Setsuko, nên có thể hiểu rằng bộ phim như là lời chỉ trích tới sự tham gia của Nhật Bản trong thế chiến 2 : Lòng kiêu hãnh của người Nhật đã khiến đất nước Nhật Bản phải gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề.
Theo một hướng nhìn khác, nếu Seita quyết định ở lại và tham gia vào các công việc đồng áng để phụ gia đình dì. Trong thời buổi chiến tranh, thiếu cái ăn cái mặc mà phải nuôi thêm hai đứa trẻ thì gánh nặng sẽ càng lớn. Trong diễn tiến của phim, trước khi tỏ thái độ chì chiết, bà dì cũng đã ít nhất 2 lần nhắc Seita hoặc đi học, hoặc tham gia lao động. Nhưng Seita không để tâm nhiều tới những điều này và đổ lỗi cho công xưởng bị đánh bom, vì thế những dồn nén trong lòng cộng thêm bản tính khó chịu, bà gì mới mắc nhiếc và chì chiết 2 đứa nhỏ.
Đến đây, có thể thấy sự lười biếng và ích kỉ của Seita, lười biếng cậu đã không cố gắng làm việc, khi ra khỏi nhà gì còn phải đi ăn cướp thức ăn, và ích kỉ khi đặt cái tôi của mình quá cao, lấn át cả lý trí để em gái phải sống trong hang tối ẩm thấp, kiệt sức vì đói và nhiễm trùng mà chết khi chưa được ăn một bữa ăn đàng hoàng.
